Τα Εξάρχεια σε διαρκή αστυνομικό κλοιό

Κριτική στάση κρατούν οι κάτοικοι των εξαρχείων απέναντι στους νεαρούς που δημιουργούν επεισόδια, αλλά και την αστυνομία «που προκαλεί». Ο διαρκής – απο το 2004 και μετά – αποκλεισμός της περιοχής απο ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις, αντί να κατευνάσει οξύνει τα πνεύματα. Το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε στην κυριακάτικη Καθημερινή και αποτελεί μόνο ένα επιμέρους κομμάτι μιας μεγαλύτερης έρευνας για την ένταση των τελευταίων μηνών. Δυστυχώς η εφημερίδα το απομόνωσε και το δημοσίευσε αυτόνομα, κάτι που πάντοτε απεύχεται κάθε δημοσιογράφος. Επειδή με δεσμεύει η δημοσιογραφική ιδιότητα επιφυλάσσομαι να δημοσιεύσω εδώ την υπόλοιπη έρευνα αφού πρώτα κριθεί οριστικά η τύχη της στην εφημερίδα. Διαβάστε το κείμενο εδώ

«Προχθές το βράδυ πήρα ένα ταξί και είπα στον οδηγό να με φέρει σε μια ταβέρνα στη Μεθώνης και ο οδηγός απόρησε. “Υπάρχουν ταβέρνες στα Εξάρχεια;”, ρωτάει. “Νόμιζα πως εκεί δεν έχει τίποτα, γιατί γίνονται συνέχεια συγκρούσεις”. Αντε να του εξηγήσεις ότι τα Εξάρχεια είναι μια περιοχή όπως όλες», λέει η σαραντάχρονη Εύη, κάτοικος των Εξαρχείων, ένα μεσημέρι Σαββάτου σε ένα από τα καφενεία της οδού Καλλιδρομίου. «Επρεπε να του εξηγήσω απ’ την αρχή ποια είναι η ιδιαιτερότητα των Εξαρχείων – ότι είναι έντονη η κίνηση ιδεών εδώ και ότι η εικόνα που προβάλλεται από τα Μέσα είναι λανθασμένη».

Βρισκόμαστε στη «Μουριά», στη συμβολή των οδών Χαριλάου Τρικούπη και Καλλιδρομίου, το μόνο μαγαζί που κρατάει κάτι από τον παλιό αέρα των Εξαρχείων. Είναι γεμάτη από τους περίοικους που πίνουν ένα τσίπουρο ή έναν καφέ μετά τα ψώνια της λαϊκής που σχολάει εκείνη την ώρα. Ως εδώ καμιά διαφορά με άλλα καφενεία. Μόνο που αντί ν’ ακούσεις συζητήσεις για το ματς της προηγούμενης, ή την πολιτική κατάσταση της χώρας (εν όψει εκλογών), ακούς για την εξακρίβωση στοιχείων που υπέστη ο τάδε γείτονας, για τα δακρυγόνα που μυρίζουν ακόμα μέσα στο σπίτι από την τελευταία συμπλοκή μεταξύ ΜΑΤ και αναρχικών στον πιο κάτω δρόμο, το βιβλίο που κυκλοφόρησε αυτές τις μέρες ένας άλλος γείτονας ή τι έγινε στη συνέλευση της κίνησης πολιτών της περιοχής!

Εξαγριώνονται και με τους δύο

Τα Εξάρχεια ήταν πάντοτε και παραμένουν η περιοχή της Αθήνας με τη μεγαλύτερη κίνηση ανθρώπων και ιδεών. Τους τελευταίους μήνες όμως ένα θέμα σχεδόν μονοπωλεί το ενδιαφέρον των συζητήσεων και δεν είναι άλλο από την αστυνομοκρατία της περιοχής και τις συνεχείς συγκρούσεις των αντεξουσιαστών με την αστυνομία.

Λίγα χρόνια πριν οι περίοικοι θα ήταν περισσότερο πρόθυμοι να υπερασπισθούν τα παιδιά του αντεξουσιαστικού χώρου. Σήμερα όμως δείχνουν να τηρούν μάλλον ίσες αποστάσεις και εξαγριώνονται τόσο με τους μεν, όσο και με τους δε. «Πριν από μερικές μέρες πιάσανε μια φίλη μας στη Μεσολογγίου και την εξευτέλισαν. Της είπαν να κοιτάει χαμηλά όταν περνάει από μπροστά τους» λέει η Ελένη, μια τριαντάχρονη, κάτοικος της περιοχής. «Η φίλη μου δεν ήταν αναρχική. Η αστυνομία χειροτερεύει τα πράγματα με αυτή τη στάση». «Η αστυνομοκρατία σίγουρα δεν βοηθάει» συμφωνεί κι ο Βαγγέλης, ο σαραντάρης της παρέας. «Κι αυτά τα παιδιά όμως που θεωρούν ότι κάνουν αντάρτικο, πρέπει να είναι έτοιμα για τις συνέπειες και να μην απαιτούν αστικοδημοκρατικά δικαιώματα, όταν τους συλλαμβάνουν».

Στο διπλανό τραπέζι, ο Σάκης, άνω των πενήντα ετών, που είχε μπαρ στην περιοχή και γνωρίζει αρκετά καλά πρόσωπα και πράγματα, ακούει τη συζήτηση και παρεμβαίνει. «Η αστυνομία δεν θέλει πραγματικά να τους πιάσει. Γνωρίζουν ποιοι είναι και πού συχνάζουν. Σε οποιοδήποτε καφέ μπαρ στην περιοχή μπορούν ανά πάσα ώρα και στιγμή να βρουν δεκάδες παραβάσεις και να το κλείσουν. Δεν το κάνουν με τα στέκια των αναρχικών. Γιατί;» αναρωτιέται. Το ερώτημα αυτό σε διάφορες παραλλαγές πλανάται σαν φάντασμα πάνω από την περιοχή παίρνοντας διαφορετικές κάθε φορά αποχρώσεις, αφήνοντας όμως την ίδια αίσθηση: Οτι οι κάτοικοι είναι απλώς παράπλευρες απώλειες ενός διαρκούς και ανώριμου καβγά.

Αστυνομική παρουσία

Το ίδιο βράδυ περπατάμε στους δρόμους της περιοχής για να διαπιστώσουμε ιδίοις όμμασιν τα λεγόμενά τους:

Σόλωνος και Σουλίου. Μπλόκο των ΜΑΤ. Τέσσερις αστυνομικοί καπνίζουν σε κατάσταση ημι-επιφυλακής. Ακριβώς απέναντι ένας συνάδελφός τους με πολιτικά κοιτάζει για ύποπτους «περαστικούς». Στην Ακαδημίας σταθμευμένο θωρακισμένο λεωφορείο, ενώ στη Μεσολογγίου μια ακόμα μικρή ομάδα τεσσάρων ανδρών των ΜΑΤ κόβει στη μέση τη συμβολή δυο πεζοδρόμων στους οποίους υπάρχουν μόνο κλειστά βιβλιοπωλεία, μπαρ και καφενεία. Σε όλες τις περιπτώσεις οι αστυνομικοί είναι νεαροί με οξυμένα αντανακλαστικά και οξυμένες διαθέσεις. Ιδια εικόνα στην Μπουμπουλίνας, στη Χαριλάου Τρικούπη, στη συμβολή της Καλλιδρομίου, μπροστά στα γραφεία του ΠΑΣΟΚ, στην οδό Στουρνάρη, δίπλα στο Πολυτεχνείο. Η διασπορά τους ανά μικρές ομάδες σε στενούς δρόμους δίνει την εντύπωση του «δολώματος» για όποιο θερμοκέφαλο θελήσει να… «εκφρασθεί».

Από το 2004 και μετά τα Εξάρχεια βρίσκονται σε συνεχή, άλλοτε χαλαρό και άλλοτε ασφυκτικό, αστυνομικό κλοιό. Αιτία δεν είναι βεβαίως, η προστασία της σωματικής ακεραιότητας ή της περιουσίας των κατοίκων της περιοχής. Ο χαρακτηρισμός της περιοχής ως «υψηλής εγκληματικότητας» δεν αποδεικνύεται με ευκολία. Η στατιστική υποστηρίζει μάλλον το αντίθετο. Η περιοχή είναι κέντρο πολλών μονάδων αποτοξίνωσης, θεραπείας, και παροχής μεθαδόνης, που απευθύνονται σε χρήστες ναρκωτικών, πράγμα που εξηγεί σε ένα βαθμό τη διακίνηση ναρκωτικών. Ακόμα είναι χώρος υποδοχής των περισσότερων οργανώσεων που υποστηρίζουν πρόσφατα αποφυλακισθέντες. Παρ’ όλ’ αυτά, είναι μια από τις περιοχές με χαμηλούς δείκτες ποινικού εγκλήματος (ληστειών, διαρρήξεων, βιασμών, κοκ), ενώ όπως καταγράφει επανειλημμένα το ρεπορτάζ, η μαφία της προστασίας νυχτερινών κέντρων δεν ακουμπάει την περιοχή φοβούμενη τους… αναρχικούς. Αιτία για αυτή την εικόνα δεν είναι η αστυνόμευση αλλά αντίθετα, η κοινωνικοποίηση των κατοίκων της.

Αν κάτι εμφανίζεται αυξημένο, είναι η απέχθεια ορισμένων ομάδων νεαρών προς τους αστικούς θεσμούς. «Υπάρχει μια αντίληψη ότι τα Εξάρχεια είναι χώρος των εξτρέμ. Ομως αυτοί που ζουν εδώ θεωρούν ότι η εικόνα των Εξαρχείων ως “άντρο” εξτρεμιστικών στοιχείων είναι κατασκευασμένη», λέει ο Δημήτρης Παπαχρήστος, γνωστός από τις εκφωνήσεις του στο ραδιοφωνικό σταθμό του Πολυτεχνείου το ’73 και μέλος της κίνησης πολιτών της περιοχής. «Αντιθέτως πρόκειται για μια περιοχή ιδιαίτερα πολιτικοποιημένη, με μεγάλη συγκέντρωση εκδοτικών δραστηριοτήτων, στην οποία ζουν φοιτητές, διανοούμενοι, πολιτικοί και που ιστορικά υπήρξε χώρος ελεύθερης κυκλοφορίας ιδεών και κοινωνικής όσμωσης».

Σχετικά με την εκτεταμένη βία που υπάρχει στην περιοχή, ο ίδιος τηρεί κριτική στάση. «Οι νέοι που αντιδρούν σήμερα, και που δεν έχουν πολιτική και αναρχική συγκρότηση, όχι τουλάχιστον όπως την εννοώ εγώ, παίζουν τους κλέφτες και αστυνόμους. Η οργή τους, που αποτελεί σημαντικό κοινωνικό φαινόμενο, τους οδηγεί σε μια προσωπική αναμέτρηση με την αστυνομία, οι δυνάμεις της οποίας ουσιαστικά συγκροτούνται από συνομηλίκους τους. Η οργή αυτή χειραγωγείται πολιτικά όποτε είναι ανάγκη να βγουν από το συρτάρι ζητήματα όπως το άσυλο ή η αστυνόμευση της περιοχής. Δεν πρόκειται όμως για μια μηδενιστική αντίδραση. Πολλές φορές έχουμε δει παρεκτροπές της καταστολής που είναι βίαιη και γεννάει βία».

Καταστολή ή ανοχή;

Πολλοί από τους κατοίκους που συναντήσαμε συμφωνούν ότι εάν υπήρχαν αστυνομικοί από το 5ο να επιτηρούν την τάξη (το Αστυνομικό Τμήμα των Εξαρχείων, που δεν έχει την καλύτερη φήμη για τη συμπεριφορά των ανδρών του απέναντι στους συλληφθέντες) ίσως δεν θα ήταν έτσι η κατάσταση. Και εκτιμούν ότι σκοπίμως υπάρχει παρουσία καταστολής. Η εμφάνιση με κράνη, ασφυξιογόνες μάσκες και η προκλητική συμπεριφορά, απέναντι ακόμη και σε γονείς, κάνει και αμέτοχους πολίτες να αντιδρούν. «Δεν μπορεί να βλέπεις τον αστυνομικό να συλλαμβάνει κάποιον, να τον βάζει κάτω, να του περνά χειροπέδες και να τον σέρνει. Χωρίς να ξέρει καν ποιος είναι. Είμαι μάρτυρας τέτοιων γεγονότων και έχω πάει στο αστυνομικό τμήμα να διαμαρτυρηθώ», λέει ο κ. Παπαχρήστος.

Διάχυτη είναι η εντύπωση ότι η παρουσία των ΜΑΤ ανατροφοδοτεί (αν δεν τροφοδοτεί εξαρχής) την ένταση, πολλώ δε μάλλον που η αστυνομία αδυνατεί να υιοθετήσει ξεκάθαρα την πολιτική της καταστολής ή της ανοχής. Μπορεί πράγματι να καταστείλει το φαινόμενο; Παρά τις εκατοντάδες (προληπτικές ή έπειτα από επεισόδια) συλλήψεις που έχουν γίνει από το 2004 και μετά, τα Εξάρχεια παραμένουν η περιοχή με τη μεγαλύτερη κοινωνική ένταση στο Λεκανοπέδιο.