Συνέντευξη του Dan Gilmor

«Το internet δημιουργεί δημοσιογραφικά οικοσυστήματα στα οποία οι πολίτες θα μετέχουν και ως παραγωγοί». «Θα χρειαστεί να πάρουμε ρίσκα, όμως η εξέλιξη δεν σταματάει πια». Αυτά και πολλά ακόμα άκουσαν πριν δυο Κυριακές όσοι παραβρέθηκαν στην αίθουσα του Τελόγλειου Ιδρύματος στην Θεσσαλονίκη, στα πλαίσια της διημερίδας : Συμμετοχική δημοσιογραφία: Blogs και Νέα Μέσα που διοργάνωσε το τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ. Ο Dan Gilmor, συγγραφέας του We The Media, ενός βιβλίου «ευαγγελίου» για bloggers και όσους συμμετέχουν σε αυτό που αποκαλούμε δημοσιογραφία των πολιτών στο διαδίκτυο μίλησε για τον ριζικό μετασχηματισμό της δημοσιογραφίας που επιφέρουν οι εξελίξεις στην τεχνολογία, σε φοιτητές και bloggers. Τους δημοσιογράφους του σήμερα και τους δημοσιογράφους του αύριο δηλαδή.
Ο ίδιος υπήρξε αρθρογράφος της εφημερίδας San Jose Mercury News, απο το 1994 ως το 2004 οπότε δημοσίευσε το βιβλίο We the Media, Grassroots journalism by the people for the people, (Εμείς τα Μέσα, δημοσιογραφία απο το λαό για το λαό) στο οποίο περιγράφει πως το internet αλλάζει την δημοσιογραφία. Ο Γκίλμορ διακηρύσσει πως την μετατρέπει απο ένα φίλτρο επαγγελματιών που ελέγχει την ροή της ενημέρωσης προς την κοινωνία σε ένα οικοσύστημα όπου οι ίδιοι οι καταναλωτές των προιόντων των ΜΜΕ γίνονται ταυτόχρονα και παραγωγοί τους. Το 1995 έγινε ο πρώτος blogger που εργαζόταν για παραδοσιακή εφημερίδα (SiliconValley.com), ενω απο το 2005 και έπειτα καθοφηγεί το ίδρυμα Center for citizen media (κέντρο για τη δημοσιογραφία των πολιτών) ενω διδασκει και στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα.
Στην συνέντευξη που παραχώρησε στην «Κ», στο περιθώριο της διημερίδας δηλώνει μεταξύ άλλων για το μέλλον του τύπου, πως δεν θα πρέπει «να μας ενδιαφέρουν οι δημοσιογράφοι πλέον αλλά η δημοσιογραφία». Στο ερώτημα της ανωνυμίας στο διαδίκτυο που πλήττει την αξιοπιστία της ενημέρωσης πιστεύει πως χρειάζεται μεν να την προστατεύσουμε αλλά θα πρέπει να εκπαιδευτούμε όλοι να μην την παίρνουμε στα σοβαρά. Ολόκληρο το κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:

Σχόλιο για την δημοσίευση στο blog: Επειδή χύθηκε πολύ ψηφιακό μελάνι για αυτή την διημερίδα, να πώ οτι ο «μπαμπάς» Gilmor δίνει πολλές και καλές απαντήσεις στα ερωτήματα που μας απασχόλησαν τις τελευταίες δυο εβδομάδες. Ας τον προσέξουμε

Πριν από ένα περίπου μήνα η δημοσιογραφία των πολιτών δέχτηκε πλήγμα, όταν στο i-report, την υπηρεσία του CNN στην οποία οι πολίτες γράφουν τις ειδήσεις εμφανίστηκε η ψευδής είδηση ότι ο Steve Jobs είχε υποστεί καρδιακή προσβολή. Η μετοχή της Apple καταποντίστηκε για μερικές ώρες και παραλίγο μαζί της η αξιοπιστία των ανοικτών συστημάτων ενημέρωσης.

Νομίζω ότι αυτό είναι το λάθος μάθημα για όλους μας. κάνει καλά αυτή τη δουλειά το CNN και θα πρέπει να εξηγήσει καλύτερα στους αναγνώστες του πως, ότι γράφεται σε αυτό το τμήμα του site του δεν είναι εξακριβωμένο. Πως θα πρέπει να ασκούν την κρίση τους και να είναι πολύ προσεκτικοί στο τι πιστεύουν και τι όχι. Δεν. Το δεύτερο πράγμα που πήγε στραβά είναι ότι πολλοί από όσους κρατούν blogs περί την οικονομία και την τεχνολογία, το διέσπειραν χωρίς να λάβουν υπόψη τους ότι αυτό δεν ήταν μόνο μη διασταυρωμένο αλλά πιθανότατα και ψευδές. Τα μεγαλύτερα λάθη όμως έγιναν από τους ανθρώπους που πούλησαν τις μετοχές τους βασισμένοι αποκλειστικά σε φήμες. Είναι πιθανό να έγινε όλο αυτό επειδή κάποιος ήθελε να χειριστεί την αγορά. Είναι πολλά λοιπόν τα μαθήματα που πήραμε από την συγκεκριμένη υπόθεση, αλλά όχι ότι τα ανοιχτά συστήματα είναι αναξιόπιστα. Πρέπει όλοι μας να εξασκούμε περισσότερο το σκεπτικισμό και την κρίση μας ιδιαίτερα όταν βρισκόμαστε μπροστά σε αποφάσεις που βασίζονται σε πληροφορίες.

Σε πολλές περιπτώσεις στο διαδίκτυο ενεργοποιείται το φαινόμενο δικτύωσης και διασπείρονται μαζικά πληροφορίες που δεν έχουν ελεγχθεί. Πως χτίζουμε αξιοπιστία στα κοινωνικά δίκτυα;

Δεν πρόκειται για πρόβλημα του internet, αλλά των μέσων γενικότερα. Σε κάθε χώρα που έχω επισκεφθεί ως σήμερα (εκτός από τις καθαρές δικτατορίες), υπάρχουν εφημερίδες που ασχολούνται με τους διάσημους, το κουτσομπολιό, τους εξωγήινους και άλλα περίεργα θέματα. Στις ΗΠΑ αυτές είναι μερικές από τις πιο πετυχημένες εμπορικά εφημερίδες. Κάποιες φορές οι αναγνώστες ακολουθούν έντυπα για αμιγώς πολιτικούς ή άλλους λόγους, παρόλο που αυτά δεν γράφουν την αλήθεια. Στο νέο κόσμο που αναδύεται και είναι σπαρμένος με πολλά περισσότερα μέσα, πρέπει να μάθουμε να είμαστε σκεπτικοί απέναντι σε όλα. Να χρησιμοποιούμε την κρίση μας. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι να βγούμε από τις δικές μας προκαταλήψεις και ιδέες και οπωσδήποτε πρέπει να γίνουμε πιο ενεργοί και να διαπαιδαγωγηθούμε στις τεχνικές των media.

Πως χτίζουμε όμως αξιοπιστία;

Πρέπει να είμαστε σχολαστικοί, αναλυτικοί, ακριβείς, ανεξάρτητοι, δίκαιοι και διάφανοι σε ότι αφορά τις δικές μας οπτικές και προκαταλήψεις. Η παραδοσιακή δημοσιογραφία δυστυχώς έχει αφήσει λίγο πίσω της την αξιοπιστία τις τελευταίες δεκαετίες. Υπάρχουν bloggers πια, των οποίων τη γνώμη εμπιστεύομαι περισσότερο από την γνώμη αναλυτών στα παραδοσιακά μέσα. Με την βοήθεια των κοινοτήτων που ενδιαφέρονται για τα ίδια θέματα θα κρίνουμε αυστηρότερα εφεξής. Ήμουν δημοσιογράφος για πολλά χρόνια ώστε να μου είναι αδύνατο να μην είμαι σκεπτικός. Ξέρω ότι κάνουμε λάθη. Πιστεύω ότι πολλές φορές δεχόμαστε υπερβολικά σκληρή κριτική. Είναι δύσκολο να είσαι πάντοτε σωστός. Θα πρέπει να εμπιστευόμαστε αυτούς που το αξίζουν αλλά όχι και να πιστεύουμε αυτά που μας λένε απαραίτητα. Διαχωρίζονται αυτά τα δυο. Για παράδειγμα εμπιστεύομαι το σύστημα των Νιου Γιορκ Τάιμς, αλλά δεν τους πιστεύω πάντα. Χρειάζομαι συνήθως να ελέγξω. Πιθανολογώ ότι σε ένα κόσμο όπου θα υπάρχει υπερπροσφορά πηγών θα είναι διαφορετικοί οι μηχανισμοί σε σχέση με σήμερα που πολλές φορές υπάρχει ανεπάρκεια. Μα οι αρχές θα είναι οι ίδιες.

Ποια θα είναι η σχέση μεταξύ των παραδοσιακών και των νέων μέσων

Δεν θα είναι το ένα εναντίον του άλλου, αλλά το ένα συμπληρωματικό του άλλου. Ελπίζω ότι τα παραδοσιακά μέσα θα μπορέσουν γρήγορα να υιοθετήσουν τις τεχνικές που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι στα νέα μέσα. Είναι θαυμάσιοι τρόποι να αφηγηθείς ιστορίες, να συνδεθείς με το κοινό σου, να ελέγξεις πληροφορίες, να εμπλέξεις το κοινό στην παραγωγή και να δημιουργήσεις συζήτηση. Αυτό το τελευταίο το θεωρώ κεντρικό. Στο μεταξύ οι άνθρωποι των δικτύων σκαρφίζονται νέους τρόπους επικοινωνίας κάθε μέρα και θα μας προσφέρουν νέες προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες συνεργασίας. Το μόνο σημείο στο οποίο τα νέα μέσα επιτίθενται στα παλαιά είναι το επιχειρηματικό αφού νέες μορφές διαφήμισης αφαιρούν έσοδα από τα παραδοσιακά μέσα.

Τι πιστεύετε για αυτό; Πως θα επιβιώσουμε σε μια δυναμική αγορά; Μέχρι σήμερα ξέραμε πώς να βγάζουμε λεφτά από τη δουλειά μας.

Το μοντέλο με το οποίο δουλεύουμε σήμερα δεν είναι βιώσιμο. Δέκα χρόνια πριν στις ΗΠΑ, ραδιόφωνα και τηλεοράσεις δεν πίστευαν απλά ότι βρίσκονται σε μια σταθερή αγορά, αλλά πρακτικά σε μια ανεξάντλητη αγορά. Αυτό αποδείχτηκε λάθος, όπως βλέπετε. Δεν νομίζω ότι υπάρχει τηλεόραση ή εφημερίδα χωρίς εξασφαλισμένες επιδοτήσεις από κάποιον που να είναι σταθερή αυτή τη στιγμή. Αντίθετα μάλλον. Το διαδίκτυο είναι εξαιρετικά ανταγωνιστικό. Δεν γνωρίζω πως θα βγούμε από αυτό, αλλά θα εκπλαγώ αν σε δέκα χρόνια η δουλειά σας μοιάζει πολύ με την δουλειά σας σήμερα.

Κι αν δεν βρούμε τον τρόπο να επιβιώσουμε στο νέο περιβάλλον; Μήπως δεν μας χρειάζεται πια η κοινωνία;

Οι εφημερίδες θα πρέπει να δικαιολογήσουν την ύπαρξη τους στο μέλλον, καθώς και τα άλλα μέσα. Όταν υπήρχε ψηλός τοίχος (οικονομικά) για να αποκτήσεις τη δυνατότητα να παράγεις media τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Σήμερα δεν κοστίζει τίποτα. Πρόκειται για δομική αλλαγή. Ακόμα και αν δεν βλέπουμε τις πηγές εσόδων, η αλλαγή φαίνεται αναπόφευκτη. Δεν βλέπω εναλλακτικές επιλογές.

Παρ’ όλ’ αυτά φέρουμε και στο διαδίκτυο κύρος και αξιοπιστία, κάτι για το οποίο δεν έχουν πείσει ακόμα τα νέα Μέσα.

Ναι αν το καταφέρνετε αυτό, πρόκειται για σημαντικό πλεονέκτημα. Παρ’ολ’ αυτά δεν ισχύει. Οι άνθρωποι εμπιστεύονται εκπομπές του χειρίστου είδους στις ΗΠΑ. Αλλά ναι η αξιοπιστία θα αξίζει και στο μέλλον.

Κοιτάξτε όμως τι γίνεται με την wikipedia που είναι ένα παρεμφερές προϊόν. Το πρώτο στοιχείο που βάλλεται πάντοτε είναι η αξιοπιστία της.

Το ερώτημα αφορά περισσότερο τις προσδοκίες μας. Δεν μπορείς να ελέγξεις κάθε λεπτό αν είναι αξιόπιστα αυτά που γράφει – αν και συμβαίνει σπάνια αυτό. Η εγκυκλοπαίδεια, εντούτοις, γίνεται όλο και καλύτερη. Όλο και πιο ολοκληρωμένη. Θα σας πω αυτό που λέω και στους φοιτητές μου. Είναι ένα θαυμάσιο μέρος για να ξεκινήσεις μια αναζήτηση, αλλά σχεδόν ποτέ για να τελειώσεις κιόλας. Αντίθετα θα έλεγα είναι λάθος να σταματήσεις εκεί. Το μοντέλο παραγωγής της πάλι είναι εκπληκτικό. Κανείς δεν το πίστευε όταν ξεκινούσε. Όμως δουλεύει. Μπορεί να προκαλούνται προβλήματα ενίοτε όμως στο τέλος είναι εκπληκτικό το πώς συνεργάζονται οι άνθρωποι και την κάνουν όλο και καλύτερη, Αυτό θα ήταν αδύνατο χωρίς τα δίκτυα.

Μπαίνουμε σε μια εποχή όπου οι πολίτες θα είναι και λίγο δημοσιογράφοι…

Με ενδιαφέρει πολύ λιγότερο ποιος είναι ο δημοσιογράφος από το τι είναι δημοσιογραφία. Όλο και περισσότερο οι πολίτες θα μπορούν να συμμετάσχουν στο οικοσύστημα της δημοσιογραφίας, είτε αυτό σημαίνει δημοσιογραφία όπως την εννοούμε σήμερα, είτε βοηθάνε τους δημοσιογράφους, είτε προσφέρουν κάτι στην κοινότητα τους που δεν θα πέρναγε ποτέ στα Μέσα, είτε βγάζοντας μια σημαντική εικόνα, είτε οτιδήποτε άλλο. Δεν έχει σημασία πως θα τους λέμε. Σημασία έχει ότι θα το κάνουν και θα συμβαίνει, αυτό που λέμε δημοσιογραφία.

Ένα από τα προβλήματα που αναδύονται σε αυτή τη διαδικασία έχει να κάνει με την ανάληψη ευθύνης. Την ανωνυμία.

Γιατί πιστεύετε τις ανώνυμες καταχωρίσεις στο διαδίκτυο; Δεν πρέπει. Οι περισσότεροι bloggers παρεμπιπτόντως υπογράφουν με τα ονόματα τους. Και κανείς δεν είναι μακριά από το νόμο. Γίνονται μηνύσεις και εκδικάζονται κιόλας. Είναι δύσκολο να κρύψεις τα ίχνη σου αν κάποιος θέλει πραγματικά να σε βρει. Υπάρχουν τεχνικά τρόποι να συμβεί και αυτό, αλλά δεν είναι ο κανόνας. Προσπαθώ να πείσω τον κόσμο ότι δεν πρέπει να δίνει σημασία στις ανώνυμες καταγγελίες. Πρέπει να ξεκινάει κανείς πιστεύοντας ότι αυτό που διαβάζει είναι ψέμα. Στην κλίμακα της αξιοπιστίας, οι δημοσιογράφοι των Νιου Γιορκ Ταιμς ξεκινάνε με συν είκοσι, επειδή υπογράφουν και ξέρω πως δουλεύουν. Ένα ανώνυμο σχόλιο σε μπλόγκ για εμένα ξεκινάει με μείον είκοσι. Θα έπρεπε κάποιος να δουλέψει πάρα πολύ για να ανέβει σε αυτή την κλίμακα στο μυαλό μου.

Παρόλαυτα επιμένω ότι πολλά ταμπλόιντ δεν διαφέρουν και πολύ σε αξιοπιστία, παρόλο που μετέχουν στο παραδοσιακό σύστημα δημοσιογραφίας. Από την άλλη πλευρά αξίζει να προστατεύουμε την ανωνυμία για περιπτώσεις όπου κανείς χρειάζεται να κρυφτεί σε αυτήν για καλούς λόγους, όπως είναι μια δικτατορία. Επιπλέον η αστυνόμευση δεν καταστέλλει αυτούς που πραγματικά θέλουν να εγκληματήσουν, αλλά όλους τους υπόλοιπους.

Τι πρέπει να κάνουν οι εφημερίδες στο νέο περιβάλλον;

Να πάρουν ρίσκα. Δεν γίνεται διαφορετικά. Υπάρχει κίνδυνος να αποτύχουν, αλλά δεν γίνεται αλλιώς. Είναι ακόμα πολύ νωρίς

(Δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Καθημερινή)